Η επίδραση των Μούντρα και της Πραναγιάμα στην πνευματική αναζήτηση
2013-10-14 17:21
Σεμινάριο του Σρι Τ.Κ. Σριμπασυάμ στο Νοϋσατέλ από 29.7 έως 1.8.06
Το κείμενο αυτό γράφτηκε με την ελπίδα να συμμετάσχουν τουλάχιστον σ' ένα μέρος του σεμιναρίου αυτοί που ήθελαν να λάβουν μέρος και δεν μπόρεσαν να εγγραφούν. Πράγματι, ο αριθμός εγγραφών ήταν δυο φορές μεγαλύτερος απ' όσους μπορούσαν να χωρέσουν στην πανέμορφη αίθουσα για γιόγκα στο κέντρο του Νοϋσατέλ.
Κάθε ιδέα και κάθε έννοια που εισηγήθηκε ο Σρι Τ.Κ. Σριμπασυάμ ακολουθήθηκε από πρακτική άσκηση και ασκήσεις προσαρμοσμένες κατάλληλα έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να έχουν μια σφαιρική θεωρητική και πρακτική προσέγγιση του θέματος. Για προφανείς λόγους, δυστυχώς δεν είναι δυνατό να συμπεριλάβουμε αυτές τις ασκήσεις και αυτή την πρακτική στο κείμενο αυτό.
Η πνευματική αναζήτηση
Η ταχύτητα και οι απαιτήσεις της καθημερινής ζωής μας κάνουν να πρέπει συχνά να παλέψουμε για να διατηρήσουμε και διαφυλάξουμε ένα χώρο για την πνευματική αναζήτηση στη ζωή μας. Η Γιόγκα είναι μια απ' τις προτεινόμενες μεθόδους για να πετύχουμε το στόχο. Μας επιτρέπει να τρέφουμε το πνευματικό στοιχείο και να αφιερώνουμε χρόνο στο διαλογισμό, στο μη υλικό, σε ό,τι είναι υπερβατικό. Μας βοηθά να οδηγούμαστε προς το Θεό ή Δημιουργό.
Η Γιόγκα προσφέρει δυο στοιχεία για να βοηθήσουμε την πνευματικότητά μας, την αναπνοή Πραναγιάμα, και τις θέσεις που συμπεριλαμβάνουν αναπνοή και συγκέντρωση, τις ονομαζόμενες Μούντρα.
Υπάρχει κάτι μέσα μας, στο σύμπαν, σε κάθε ζωντανό ον, κάτι που δεν είναι αντιληπτό που δεν είναι υλικό και που είναι αιώνιο : η ψυχή, το πνεύμα, μικρή σημασία έχει το πώς το ονομάζουμε. Είναι μια όψη, μια αντανάκλαση του Θεού ή Δημιουργού. Είναι σαν τον ήλιο που τον δεχόμαστε μέσω των ακτίνων του και του φωτός που μας προσφέρει. Είναι μέρος της ζωής μας, που δεν το σκεφτόμαστε κάθε στιγμή. Συμβαίνει το ίδιο και με τον Δημιουργό . Βρίσκεται εκεί μέσα μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε κάθε στιγμή.
Όταν ακούσουμε τη λέξη « ήλιος », αυτόματα οραματιζόμαστε την εικόνα του. Για την ψυχή, συχνά, εκ πρώτης όψεως, δεν έχουμε εικόνα της γιατί η ψυχή είναι κάτι που βρίσκεται πέρα απ' το χρόνο και το χώρο και δεν έχει συνεπώς μορφή. Ό, τι δεν έχει μορφή δεν είναι εύκολα αντιληπτό και δεν επιβεβαιώνει την ύπαρξή μας !
Σε κάθε πνευματική αναζήτηση πρέπει να ξέρουμε να τοποθετούμε τη ψυχή μας. Όλοι έχουμε μια μόνιμη διεύθυνση, κατά τον ίδιο τρόπο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη « μόνιμη διεύθυνση » της ψυχής.
Είναι άλλος παράγων της πνευματικής αναζήτησης είναι η τίμια και αγνή συμπεριφορά απέναντι στον περίγυρό μας όσο και στον ίδιο μας τον εαυτό. Στην Ινδική σκέψη οτιδήποτε μας φέρει κοντά σε πνευματικές αξίες είναι αγνό και ό,τι μας απομακρύνει απ' αυτές θεωρείται μη αγνό.
Το σώμα μας είναι ένας άλλος παράγων που μπορεί να είναι εμπόδιο ή εργαλείο στην ατραπό της πνευματικής αναζήτησης. Το σώμα γερνά, υφίσταται τις αλλαγές της ηλικίας. Αν βλέπουμε μόνο τη φυσική φθορά είμαστε δυστυχείς. Αν μπορούμε να δεχθούμε ότι το σώμα υφίσταται την αναπόφευκτη αλλαγή της ηλικίας, γίνεται στήριγμά μας.
Η Γιόγκα μας προσφέρει την κατανόηση αυτού του σώματος κι έτσι μας επιτρέπει να τοποθετηθούμε σωστά ανάλογα με τα διαφορετικά στάδια αυτής της εξέλιξης. Αυτό μας επιτρέπει να αποφεύγουμε να θεωρούμε το σώμα μας σαν εμπόδιο και να το χρησιμοποιούμε σαν εργαλείο για να γνωρίσουμε την αλήθεια με την έννοια του τι είναι Πραγματικό και μη υποκείμενο σε αλλαγή, αμετάβλητο, αιώνιο και εκτός χρόνου και χώρου.
Χρησιμοποιώντας με σωστό τρόπο τα όργανα αντίληψης και τα όργανα δράσης, το σώμα αυτό γίνεται εργαλείο. Πρέπει να μάθουμε να κατευθύνουμε τα όργανα αντίληψης στο να κάνουν αυτό που δεν είναι συνηθισμένο να κάνουν όπως π.χ. τη συγκέντρωση στα σημεία « ασύλληπτα μέσω εικόνας», που αποτελούν μέρος της ανεξάρτητης πρόσληψης του μορφοποιημένου κόσμου. Πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε μέσα μας αυτό που είναι αόρατο, να του δίνουμε μια κάποια μορφή χωρίς να του αποδίδουμε ιδιότητες. Μ' αυτό τον τρόπο μπορούμε να αναπτύξουμε την αντίληψη του αμορφοποίητου κόσμου που είναι επίσης ο πνευματικός κόσμος.
Στη Γιόγκα, εκτελούμε ορισμένες Άσανες που μας βοηθούν να απομακρυνόμαστε από τον εξωτερικό κόσμο και που μας προστατεύουν από τα δεδομένα που προέρχονται απ' αυτόν τον κόσμο : είναι οι Μούντρες, που επιδρούν σαν φρούρια στο δρόμο μας προς την πνευματική αναζήτηση.
Μούντρα
Η άσκηση της Μούντρας μας βοηθά συνεπώς να απομακρύνουμε τη συναισθηματική επίδραση κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης. Οι Μούντρες αποτελούν κάποιες θέσεις στη γιόγκα που περιλαμβάνουν και συγκέντρωση, είτε σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο εσωτερικό του σώματος, είτε έξω απ' αυτό. Τα εξωτερικά αντικείμενα συγκέντρωσης είναι ιερά αντικείμενα που δεν περιέχουν ανθρώπινα συναισθήματα. Στη Γιόγκα δεν χρησιμοποιούμε αντικείμενα συγκέντρωσης που έχουν εξάρτηση απ' τα συναισθήματά μας κι από τις ανθρώπινες σχέσεις μας.
Τα εξωτερικά σημεία συγκέντρωσης είναι σημεία σύνδεσης μεταξύ της ψυχής και του Δημιουργού.
Τα σημεία στο εσωτερικό του σώματος αποτελούν ένα δίκτυο και αφορούν την ύπαρξη της ψυχής στη ζωή. Αυτά τα σημεία συγκέντρωσης, απολύτως καθορισμένα, θεωρούνται θεία αντικείμενα.
Προστίθεται στη συγκέντρωση ένας πολύ συγκεκριμένος αριθμός αναπνοών (3, 6 ή 12). Τις Μούντρες μπορούμε να τις ασκήσουμε μόνες τους χωρίς ειδική σειρά γιατί ο ρόλος τους βρίσκεται στο συναισθηματικό πεδίο. Πρόκειται για τη διακοπή της αλληλένδετης σχέσης μεταξύ των οργάνων αντίληψης και των συναισθημάτων.
Να μερικά σημεία συγκέντρωσης :
- (Αντίτυα = ήλιοςl) : Πρόκειται για τον ηλιακό δίσκο, μαύρο και ακτινοβόλο. Είναι η θύρα για να πάμε πέρα απ' τον κόσμο. Τη συγκέντρωση αυτή την κάνουμε εστραμμένοι προς την ανατολή.
- Το άστρο : ξαπλωμένοι ανάσκελα, κατευθύνουμε το εσωτερικό βλέμμα όσο γίνεται μακρύτερα προς τον ουρανό.
- Τάρακα : πρόκειται για σημείο του ορίζοντα. Το άπειρο πέρα απ' το γήινο κόσμο.
- Μούρντνα : είναι ένα σημείο που βρίσκεται εμπρός από τη ρίζα της μύτης. Η Μούντρα μας δίνει την υποστήριξη των πνευματικών διδασκάλων. Χάρη στα φώτα τους και στην πνευματική τους δύναμη συνεχίζουμε να προχωρούμε προς το Δημιουργό. Είναι αυτοί που συντηρούν την πίστη μας και μας βοηθούν να τη δυναμώσουμε.
- Ντίβυα Τσακσούς : το σημείο του ινιακού. Ντίβυα Τσακσούς σημαίνει « θεία όραση » . Είναι από τις σημαντικότερες συγκεντρώσεις για τη θέαση της ψυχής μας.
- Ναζάαγκρα : Άκρη της μύτης. Μειώνει το σκόρπισμα που προέρχεται από τα όργανα αντίληψης.
- Ναμπί : Πίσω απ' τον αφαλό. Το Ναμπί αποκαθιστά την αρμονία της συγκινησιακής δραστηριότητας.
- Μούλα : σημαίνει « ρίζα », βρίσκεται μεταξύ του πρωκτού και των γεννητικών οργάνων. Είναι ένα υπερβολικά σημαντικό σημείο. Οδηγεί όλα τα διαφορετικά ανθρώπινα συναισθήματα προς τη ρίζα των συναισθημάτων. Η Μούλα ενεργοποιεί και δίνει θέση για το θείο συναίσθημα.
- Μπρουμάντυα : σημείο ανάμεσα στα φρύδια. Στο φιλοσοφικό επίπεδο η έννοιά του είναι « ανάμεσα στις δυο σφαίρες » : την ουράνια και τη γήινη.
- Σίρσα : το βρέγμα. Βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του κρανίου, εσωτερικά. Είναι επίσης ζωτικό σημείο αφού η ψυχή θεωρείται ότι βγαίνει από κει κατά το θάνατο. Θεωρείται συχνά ότι είναι εγκλωβισμένη στη Μούλα. Πρέπει λοιπόν να της δημιουργήσουμε ένα μονοπάτι για να πάει προς τη Σίρσα, με ανοδική συγκέντρωση κατευθύνοντας το βλέμμα στη Μούλα και ακολουθώντας μια κάθετη γραμμή προς τη Σίρσα.
- Χρούνταγια : Είναι ο τόπος διαμονής του Θεού μέσα μας. Τοποθετείται λίγο πιο έξω απ' τη θέση της ανατομικής καρδιάς. Στη συγκέντρωση από τη Μούλα στη Σίρσα περνάμε αυτόματα από τη Χρούνταγια. Το σημείο αυτό είναι προστατευμένο από κάθε ανθρώπινο συναίσθημα. Εφ' όσον είναι ψυχική κατάσταση η Χρούνταγια, προσφέρεται αυτόματα απ' τη στιγμή που το ψυχικό πεδίο είναι ελεύθερο από συγκινήσεις και συναισθήματα.
Πραναγιάμα
Το ανθρώπινο ον έχει δυο ειδών συναισθήματα :
α) αυτά που συνδέονται με το Δημιουργό, με την πνευματικότητά μας και είναι σταθερά και αμετάβλητα,
β) αυτά που συνδέονται με τις ανθρώπινες σχέσεις και είναι συναισθήματα μεταβλητά.
Μέσα στη συνεχή μεταβολή των συναισθημάτων μας η αναπνοή παίζει σημαντικό ρόλο. Το να κατευθύνουμε την αναπνοή μας είναι απαραίτητο. Χρειάζεται να το κάνουμε κάθε μέρα ώστε να ελαττώσουμε την αναρχία στο συγκινησιακό και συναισθηματικό πεδίο και να επιτρέψουμε έτσι στο θείο συναίσθημα να έχει μια θέση στη ζωή μας. Γιατί όσο περισσότερο τα συγκινησιακά συναισθήματα παίρνουν θέση στη ζωή μας τόσο λιγότερος χώρος υπάρχει για το θείο συναίσθημα.
Ό,τι κι αν κάνουμε μετατρέπεται σε συγκινησιακές αξίες. Υπάρχει μια συγκινησιακή μετατροπή των δεδομένων που λαμβάνουμε απ' τον γύρω κόσμο, απ' τα τεχνάσματα των οργάνων αντίληψης.
Χρειάζεται λοιπόν ένας ορισμένος χρόνος για να τα απομακρύνουμε απ' το νου μας. Χρησιμοποιώντας την αναπνοή κατευνάζουμε την επιθετικότητα του άμεσου κόσμου. Για να μην εισχωρεί η συγκινησιακή επιθετικότητα στα κύτταρα, τα εξαγνίζουμε με την Πραναγιάμα. Κάνουμε μια σάρωση ανάμεσα στη συγκινησιακή και στην κυτταρική ζωή ώστε το θείο συναίσθημα να κατοικήσει στα κύτταρα. Στη σύγχρονη επιστήμη, μιλούν για κυτταρική μνήμη.
Η Πράνα είναι η πρώτη δύναμη του Δημιουργού, η αγάπη του Δημιουργού για το Δημιούργημά Του. Αυτό το θείο συναίσθημα είναι η αφοσίωση που ενυπάρχει σε όλους μας. Καθένας πρέπει να την καλλιεργεί γιατί μόνο καλλιεργώντας την μένει συνέχεια παρούσα. Πρέπει ηθελημένα να καλλιεργούμε τη νοητική κατάσταση που είναι κοντά στο θείο συναίσθημα και ηθελημένα να απομακρύνουμε τις υλιστικές αξίες ασκώντας το διαλογισμό. Ο ρόλος του διαλογισμού είναι να εμποδίζει την επίδραση του αντικειμενικά υλικού κόσμου για να αφήσει το μέγιστο νοητικό χώρο για το θείο γιατί σκοπός της ύπαρξής μας είναι να γνωρίσουμε Αυτόν που μας δημιούργησε και να μάθουμε από πού ερχόμαστε.
Η αναπνοή χρησιμοποιείται σαν χρονική μονάδα σε ό,τι είναι πνευματικό (σε σύγκριση με τη μονάδα του υλικού χρόνου που είναι η ώρα). Ενδεικνυόμενος χρόνος των αναπνοών είναι η μονάδα χρόνου, απαραίτητη στο άτομο για να απομακρυνθεί από την καθημερινότητα ώστε να βρεθεί σε κατάσταση διαλογισμού. Η Πραναγιάμα διατηρεί το νοητικό σε διαλογιστική κατάσταση. Κατά τη διάρκεια των τελετουργιών, γίνονται ασκήσεις Πραναγιάμα για να ενισχυθεί η κατάσταση συγκέντρωσης και διαλογισμού. Είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στην προσέγγιση της Γιόγκα.
Η Πραναγιάμα περιέχει 3 στοιχεία :
- Η αναπνοή : το υλικό εργαλείο για την « εκκίνηση » της σχέσης μας με το Δημιουργό. Ανέκαθεν (απ' την εποχή των Δραβίδων, περισσότερο από 10.000 χρόνια) η αναπνοή ήταν συνδεδεμένη με το διαλογισμό. Μπορούν να υπάρξουν ηθελημένες παύσεις, δηλαδή κρατήματα. Τα 4 στάδια της αναπνοής είναι : η εισπνοή, το κράτημα μετά την εισπνοή, η εκπνοή, το κράτημα μετά την εκπνοή.
- Η συγκέντρωση, όπως π.χ. στον ήλιο.
- Η Μάντρα : είναι ένας συνοδευτικός τύπος (η Μάντρα δεν χρησιμοποιείται στη διδασκαλία του Σρι Τ.Κ. Σριμπασυάμ γιατί πρόκειται για ένα θρησκευτικό στοιχείο αποκλειστικά του Ινδουισμού).
Υπάρχουν διάφορες τεχνικές αλλά υπάρχει μια βάση. Οι παραλλαγές εναπόκεινται στο άτομο και στην ικανότητά του να αλλάζει τη νοητική του κατάσταση για να οδηγηθεί προς το Δημιουργό. Είναι δυνατό να οδηγηθεί πιο αργά ή πιο γρήγορα. Πρέπει να ληφθεί υπ' όψη ο φόβος του αγνώστου, του Δημιουργού και ο φόβος του να μην ξαναβρεί τη νοητική κατάσταση που συνδέεται με τον κόσμο.
Εδώ και 5000 χρόνια, η βάση της Πραναγιάμα είναι η ακόλουθη : Εισπνοή από αριστερό ρουθούνι , Εκπνοή από δεξί ρουθούνι , Εισπνοή από δεξί ρουθούνι , Εκπνοή από αριστερό ρουθούνι (το σύνολο αποτελεί ένα « κύκλο »).
Η τεχνική αυτή ονομάστηκε αργότερα Νάντι Σόντανα που σημαίνει « εξαγνισμός του νοητικού πεδίου ». Το νοητικό πεδίο θεωρείται εδώ ως νεύρο (νάντι = νεύρο).
Η Πραναγιάμα γίνεται πάντοτε αντικρίζοντας την ανατολή, που θεωρείτο ο τόπος του Δημιουργού, με βάση την ιδέα ότι το πρωί όταν ο ήλιος ανατέλλει και ο νους είναι διαθέσιμος είναι η καλύτερη στιγμή για την πνευματικότητα.
Ο διαλογισμός
Αν έχουμε ένα αντικείμενο στο νοητικό μας πεδίο που απασχολεί τις σκέψεις μας, η κατάσταση αυτή θεωρείται στοχασμός. Στο διαλογισμό πρόκειται πάντα για την επίκληση ενός Θεού ή ενός θείου αντικειμένου όπως π.χ. ο ήλιος.
Το νοητικό μας πεδίο είναι πλήρες, η σωρεία των πληροφοριών είναι τεράστια, το αντικείμενο της συγκέντρωσής μας καλύπτεται. Για να φτάσουμε στη συγκέντρωση, πρέπει να περάσουμε 2 στάδια :
1. Μια πρώτη συνειδητή φάση μείωσης των πληροφοριών : Πρέπει να περιορίσουμε τη σπουδαιότητα της καθημερινής ζωής και να δώσουμε σημασία στο αντικείμενο που επικαλούμαστε ώστε το νοητικό πεδίο να αρχίσει να καλύπτεται από το αντικείμενο αυτό. Η φάση αυτή ονομάζεται Νταράνα (αποκλειστικά αν χρησιμοποιείται θείο αντικείμενο).
2. Η απενεργοποίηση κάθε νοητικής δραστηριότητας που περιλαμβάνει την ιδιότητα ανάλυσης και τη διάνοια. Το « εγώ » πρέπει να παραμεριστεί για να απενεργοποιηθούν τα ανθρώπινα συναισθήματα. Η κατάσταση αυτή όπου το νοητικό πεδίο ταυτίζεται απόλυτα με το επικληθέν θείο αντικείμενο ονομάζεται Ντυάνα. Χάνεται τότε κάθε έννοια δυαδικότητας γιατί δεν υπάρχει μέσα στο νοητικό μας πεδίο και γινόμαστε ένα με το Δημιουργό ή το θείο αντικείμενο. Η μονάδα χρόνου κατά τον οποίο είμαστε ενωμένοι με το Δημιουργό, ονομάζεται « Γιόγκα ». Κάθε ον κατέχει αυτή την ικανότητα αν και μονάχα για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Η κατάσταση αυτή είναι ένα πήγαινε – έλα της συγκέντρωσης. Μερικές στιγμές συγκέντρωσης είναι Νταράνα και είνα ένα στήριγμα για να οδηγηθεί κανείς στη Ντυάνα.
Το νοητικό πεδίο είναι « ελαστικό » : μπορούμε να το κάνουμε πολύ μικρό όπως π.χ. στην περίπτωση ενός προβλήματος που μας απασχολεί και γεμίζει ολόκληρο το πεδίο. Μπορούμε όμως να το κάνουμε απεριόριστο. Η συγκέντρωση σ' ένα θείο αντικείμενο (που είναι απεριόριστο) βοηθάει να περιορίσουμε τα όρια του νοητικού μας πεδίου. Η συγκέντρωση σ' ένα μη θεϊκό αντικείμενο δεν έχει αυτό το αποτέλεσμα γιατί το αντικείμενο έχει σχήμα και δεσμούς με τα; ανθρώπινά μας συναισθήματα κι έτσι το νοητικό περιορίζεται σ' αυτό το αντικείμενο.
Οι φάσεις της συγκέντρωσης διακόπτονται από εικόνες που εμφανίζονται : αν αφεθούμε σ' αυτές τις εικόνες τότε αναδύονται συγκινησιακές και συναισθηματικές εντυπώσεις, ίχνη από την παρελθούσα συναισθηματική μας ζωή. Αν εμποδίσουμε τις εντυπώσεις να αναδυθούν, οι διακοπές αυτές γίνονται όλο και πιο σύντομες. Οι εντυπώσεις ονομάζονται Κλέσα. Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να εμποδίσουμε τις Κλέσα να αναδύονται. Η άσκηση των Μουντρών δεν επιτρέπει στις Κλέσα ή στα συναισθηματικά ίχνη να τρέφονται. Είναι σαν να βάζουμε σπόρους « εν κενώ » για να μη μπορούν να φυτρώσουν. Οι Μούντρες βοηθούν στη μη ενεργοποίηση των Κλέσα κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης, όμως η επαγρύπνηση από μέρους μας είναι απαραίτητη.
Η επίκληση της Ψυχής, του Δημιουργού, του Θεού
Επειδή ο Θεός, ή ο Δημιουργός, δεν είναι αντιληπτός και είναι δύσκολο να αντιληφθούμε μια πραγματικότητα χωρίς μορφή, εισάγουμε μια έννοια, μια αντιληπτή ιδέα που να μπορεί να τη συλλάβει το νοητικό πεδίο. Η έννοια αυτή είναι το Φως που συμβολίζεται σε μια πρωταρχική μορφή, από τον ηλιακό δίσκο που είναι μαύρος λαμπερός κύκλος (ένας κύκλος που καταλαμβάνει αυτόματα όλο το χώρο του νοητικού πεδίου).
Το φως που υπάρχει μας επιτρέπει να γνωρίσουμε αυτόν τον κόσμο. Χωρίς το φως, το ον δεν βλέπει τίποτα. Ο Θεός είναι Φως και μας δίνει το φως. Μας δίνει τη χαρά της ζωής, γιατί η αντανάκλαση κάθε αντικειμένου που βλέπουμε επιβεβαιώνει την ύπαρξή μας.
Έτσι εισάγεται μια αναπαράσταση, μια εικόνα, γνωστή σε κάθε ανθρώπινο ον. Αυτό έγινε η πρώτη μορφή Θεού εν είδη « εικόνας ». Κατόπιν ο άνθρωπος πρόσθεσε πολλές παραμέτρους, νόρμες και κανόνες. Είναι τα δόγματα που κάνουν τη θρησκεία. Ο Θεός όμως παραμένει πάντα ο ίδιος : αμετάβλητος και αιώνιος, και για να πας προς Αυτόν, πρέπει να ξεπεράσεις τα θρησκευτικά δόγματα. Η πραγματική αξία του Θεού είναι το σημαντικότερο στη ζωή μας. Πρέπει να μένουμε πιστοί στην πεποίθηση για την ύπαρξή Του και στην αντιπροσωπευτική εικόνα που έχει καθένας για το Θεό.
Η επίκληση γίνεται με τη δύναμη της επανάληψης.
Η προσευχή
Η ιδέα του Θεού ή του Δημιουργού και η προσευχή είναι αλληλένδετα. Κάθε αντικείμενο στο νοητικό πεδίο πρέπει να υποστηρίζεται – εκτός απ' την εικόνα – από έναν ηχητικό παράγοντα που είναι το όνομα ή οι λειτουργίες που αντιστοιχούν στο αντικείμενο. Μόλις ένα από τα στηρίγματα εξαφανίζεται, εξαφανίζεται και το άλλο. Σε κάθε διαδικασία διατήρησης ενός αντικειμένου στο νοητικό πεδίο χρειάζεται και εικόνα και λεκτική έκφραση, δηλαδή λέξεις και εκφράσεις που συνοδεύουν το αντικείμενο. Οι εκφράσεις, ή τα προσόντα, ή οι ιδιότητες ενός θείου αντικειμένου είναι η προσευχή. Στο παράδειγμα του ηλιακού δίσκου, η επίκληση με τη μορφή και τις ιδιότητές του γίνεται προσευχή.
Έπειτα υπάρχει κι ένα δεύτερο είδος προσευχής που είναι η παράκληση, η προσευχή που μας αποδίδει κάτι. Επίσης υπάρχει η προσευχή ευχαριστίας μετά από κάθε επίκληση : ευχαριστούμε το Θεό ή το Δημιουργό για την Παρουσία Του εντός μας.
Πηγή: www.yogakshemam.net/Greek/newsletter/Newsletter23.html